رفلاکس معده؛ کنترل و درمان با تغذیه
۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱
رفلاکس معده یکی از شایعترین مشکلات گوارشی میان بزرگسالان است. نام علمی این مشکل gastro esophagus reflux disease است.
به طور کلی علت این مشکل برگشت غذا از معده به مری است. این بیماری در ابتدا خطرناک نیست و تنها اذیت کننده است؛ اما اگر درمان نشود ممکن است منجر به آسیب‌های جدی به مری شود.
به طور خلاصه همه هدف ما در درمان رفلاکس معده یک چیز است؛ جلوگیری از برگشت غذا از معده به مری. این کار مستلزم تغییراتی در رژیم غذایی و همچنین سبک زندگیمان است که در ادامه کاملا توضیح می‌دهیم.
رفلاکس معده چیست؟
به طور طبیعی بعد از ورود غذا از مری به معده، دریچه انتهایی مری مانع از برگشت دوباره غذا می‌شود. اما در شرایط خاصی این دریچه نمی‌تواند به خوبی جلوی بازگشت غذا را بگیرد؛ مانند:
- مصرف بعضی از داروها بخصوص گروه خاصی از داروهای ضدافسردگی.
- چاقی
- فتق هیاتال
- بعضی از بیماری‌ها و مشکلات خاص مثل.
اصلا چرا بازگشت غذا از معده به مری مضر است؟
شاید سوال پیش بیاید که خب غذا که یک بار از مری عبور کرده. چرا بازگشت آن مضر است؟ پاسخ یک چیز است؛ اسید معده.
غذا وقتی وارد معده می‌شود با اسید و آنزیم‌های موجود در آن مخلوط می‌شود. خود معده می‌تواند در برابر این اسید مقاومت کند. اما مری طاقت این اسید را ندارد. در نتیجه در این زمان احساس سوزش و ناراحتی به فرد دست می‌دهد.
آیا رفلاکس معده و سوزش سر دل دقیقا یکی هستند؟
پاسخ منفیست. در واقع سوزش سر دل یکی از علائم برگشت اسید به مری است. این اتفاق ممکن است هر زمانی برای هر انسان سالمی بیوفتد و اصلا جای نگرانی نیست. مشکل از جای شروع می‌شود که این مشکل، یعنی بازگشت اسید از معده به مری مزمن شود، مثلا هفته‌ای ۲ بار مرتبا اتفاق بیافتد.
واقعیت این است که “سوزش سردل”، “رفلاکس” و “بیماری رفلاکس معده-مری (GERD)” ۳ چیز متفاوت هستند. اولی تنها یک علامت است؛ مورد دوم به طور کلی حالتی است که اسید از معده به مری باز می‌گردد. مورد سوم هم نوع شدیدتر رفلاکس است که در واقع به بیماری تبدیل شده است.
اما برای این که سردرگم نشوید به همه این‌ها از این بعد رفلاکس معده می‌گوییم.
علائم رفلاکس معده
گفتیم مری طاقت اسید معده را ندارد. پس اولین و مهمترین علامت مشخص شد؛ درد و احساس سوزش سردل تا یک ساعت بعد از مصرف غذا.
اما علائم دیگری نیز وجود دارند:
- بلع سخت غذا
- بادگلوی زیاد
- بوی بد بدهان
و در مراحل پیشرفته‌تر مخاطرات جدی‌تری نمایان می‌شود:
- آسپیراسیون ریوی و عفونت ریه.
- تنگ شدن مری
- ایجاد زخم در مری
- و در نهایت تغییر بافت مری.
وقتی بافت مری در آسیب طولانی مدت به کل تغییر پیدا کرد، ریسک ابتلا به سرطان مری افزایش می‌یابد. پس بهتر است ریفلاکس را زودتر حل کرد.
درمان ریفلاکس
بطور کلی 3 استرتژی برای درمان رفلاکس معده وجود دارد:
- اصلاح سبک زندگی و تغذیه
- دارو
- عمل جراحی در موارد خیلی شدید
تشخیص استفاده از دارو و جراحی بر عهده پزشک است و فقط در مورد مورد اول که مهمترین هم هست صحبت می‌کنیم.
اصلاح سبک زندگی
اصلاح چند مورد کوچک در سبک زندگیتان تاثیر مهمی در کنترل رفلاکس دارد:
- تا 3 الی 4 ساعت بعد از غذا نخوابید.
هنگام خواب سرتان 15 تا 20 سانتی متر بالاتر باشد. - مخصوصا بعد از غذا لباس‌های تنگ نپوشید.
- ورزش کنید. سعی کنید چند روز در هفته حتی برای مدت کوتاهی (مثلا 30 دقیقه) ورزش کنید. یک پیاده روی کوتاه هم قبول است.
- سیگار نکشید. یا اگر می‌کشید نزدیک زمان غذا خوردنتان نباشد.
تغذیه و رژیم غذایی در رفلاکس
در نظر داشته باشید که عوامل مختلفی بر سوزش سر دل موثر است. علاوه بر آن تاثیر هر کدام از این عوامل در افراد مختلف متفاوت است. پس سعی کنید تک تک مواردی که گفته می‌شود را امتحان کنید تا ببینید چه چیزی در مورد شما جواب می‌دهد.
کاهش وزن
اگر وزن زیادی دارید کاهش چند کیلوگرم برای بهبود ریفلاکس بسیار موثر است. در غیر این صورت نیازی نیست وزن کم کنید.
چرا کاهش وزن؟ در بالا گفتیم دلیل ریفلاکس این است که دریچه انتهایی مری نمی‌تواند جلوی بازگشت غذا را بگیرد. چاقی و اضافه وزن فشار زیادی بر روی این دریچه وارد می‌کند. پس در صورت اضافه وزن و چاقی این گزینه را در نظر بگیرید.
نوشیدن آب با غذا و رفلاکس
افرادی که از رفلاکس رنج می‌برند بهتر است در حین صرف غذا بیشتر از چند جرعه آب ننوشند. بهتر است در فواصل بین غذا آب بخورید.
وعده‌های سبک
برای اینکه به دریچه انتهایی مری فشار زیادی وارد نشود بهتر ایت یک دفعه حجم زیادی غذا میل نکنید. مثلا بجای اینکه یک ناهار پر حجم مصرف کنید، میزان غذایتان را کاهش دهید و در عصرانه جبران کنید. این موضوع مخصوصا در مورد وعده شام مهم است.
یبوست را درمان کنید
یکی از عواملی که به شدت رفلاکس را تشدید می‌کند یبوست است. دلیل اصلی یبوست هم مصرف ناکافی فیبر و آب است. پس سعی کنید کم کم از منابع فیبر مثل سبزیجات استفاده کنید. اما در نظر داشته باشید که اگر در طول روز آب کافی ننوشید، فیبر نه تنها یبوست را درمان نمی‌کند بلکه باعث بدتر شدن یبوست هم می‌شود.
نعناع و محصولاتش
می‌توان گفت بزرگترین باور نادرست در مورد رفلاکس که بین مردم وجود دارد مصرف عرق نعناع در هنگام ترش کردن و سوزش سر دل است. درست است که عرق نعناع برای بهبود نفخ بسیار مفید است. اما مصرف آن در هنگام ترش کردن یا رفلاکس نه تنها مفید نیست بلکه مضر هم است.
عرق نعناع به طور طبیعی باعث شل شدن دریچه انتهایی مری می‌شود. در واقع با مصرف عرق نعناع غذا راحت‌تر از معده به مری برمی‌گردد.
قهوه
در مورد قهوه نمی‌توان با قاطعیت حرف زد. زیرا در خیلی از افراد قهوه خوردن یا نخوردن تاثیری ندارد.
در مورد میزان کافئین قهوه نیز هنوز اطلاعات کامل نیست. بعضی از مطالعات نشان می‌دهند ترکیبات دیگری بجز کافئین در قهوه ممکن است نقش داشته باشند. این ترکیبات ممکن است باعث افزایش اسید معده و متعاقبا ریفلاکس شوند.
پس در مورد قهوه نمی‌توان برای همه افراد یک نسخه مشترک پیچید. بهتر است خودتان امتحان کنید ببینید چه چیزی بهتر است. بعضی‌ها قهوه‌های کم کافئین را ترجیح می‌دهند. بعضی معتقدند قهوه cold brew که کمتر اسیدی است کمتر باعث علائم ریفلاکس می‌شود.
دیگر خوراکی‌ها
به طور کلی در افرادی که در اثر رفلاکس دچار التهاب مری شده‌اند، کاهش یا قطع مصرف یکسری ترکیبات ممکن است مفید باشد:
- الکل
- قهوه
- چای پررنگ
- شکلات
- نوشابه و دیگر نوشیدنی‌های گازدار
- گوجه فرنگی
- آب مرکبات
- فلفل
همانطور که اشاره شد رفلاکس معده در افراد مختلف متفاوت است. بنابراین برای همه یک توصیه یکسان گفت. پس موارد گفته شده را در نظر داشته باشید و امتحان کنید.
منابع
کتاب williams basics of nutrition and diet therapy
